Via verdamping hebben geuren een psychologisch en fysiologisch effect. Men kan met verdamping van etherische oliën emoties en gedrag beïnvloeden, de lucht zuiveren van schadelijke microben en verdamping is een effectieve methode bij verkoudheidsklachten.

Maar hoe werkt dat in een verpleeghuis?

Baat het niet?

‘Het is maar een geurtje, het kan geen kwaad.’ Baadt het niet, dan schaadt het niet. 

Het is het grootste misverstand over werken met aromazorg. Er zijn essentiële oliën die bij onjuist gebruik neveneffecten hebben. Het kan de slijmvliezen irriteren of bij gebruik op de huid onbedoeld de werking van een geneesmiddel versterken of de huid irriteren. De bewoner kan zich psychisch ook nét meer gaan agiteren in plaats van rustiger worden.

Heb je je wel eens afgevraagd, waarom een geur eigenlijk zo verbonden is met associaties en herinneringen? En hoe essentiële oliën met hun geuren kunnen inwerken op de geest, emoties en zelfs het spirituele bewustzijn?

Het heeft alles te maken met de beleving van iets dat we ruiken. Vers gebakken brood, pas gemaaid gras, de zolder, het krijt op school, het huis van je opa en oma. Als je een plezierige tijd hebt gehad bij deze momenten, dan zijn het plezierige herinneringen en zal er een glimlach rondom je mond verschijnen. Als er daarentegen spanning was tijdens een moment dan zal dit vervelende of negatieve gevoelens oproepen.

Ons lange termijn geheugen met betrekking tot geur is sterker ontwikkeld dan het visuele lange termijn geheugen. De meeste geur gerelateerde herinneringen worden in de eerste 10 jaar van het mensenleven opgeslagen, en visueel en verbaal opgeroepen herinneringen vooral in de aanloop naar jongvolwassenheid (11-20 jaar). De geur van grove den roept vaak verschillende associaties op. Voor de een geeft het aangename beelden van het bos in Oostenrijk, maar bij de ander roept de geur herinneringen op aan de boenwas die zal als jong meisje in dienst van een notabele moest gebruiken om de trap en meubels te boenen. De geur van vanille staat voor de een symbool voor huishoudelijke taferelen en vanillepudding, maar iemand hoorde ook eens een verpleegkundige zeggen dat het haar deed denken aan het met vanillesmaak 'aangeklede' laxeerdrankje dat ze als jong kind verplicht was elke dag te drinken. Het ruiken aan de geur bezorgde haar rillingen van afkeer. 

De slaapbeenkwabben wekken herinneringen en emoties op. Ze slaan kort- en langetermijngeheugen gebeurtenissen op die zojuist hebben plaatsgevonden en zorgen tevens voor het opslaan en terughalen van herinneringen uit het langetermijngeheugen.

Bij mensen met de ziekte dementie kunnen geuren veel herinneringen oproepen. Wees hierbij alert en overleg altijd met een aromatherapeut.

Ruiken bij mensen met de ziekte dementie

Sommige bewoners kunnen sterkere reacties op geurprikkels hebben. Hoe kwetsbaarder een bewoner is, hoe subtieler de dosering, met name bij inhaleren en verdampen in de ruimte om een sfeer te creëren. Geuren worden als snel als 'too much' en het kan zomaar gebeuren dat het resultaat onrust of agitatie is, terwijl dat voorkomen had kunnen worden. Je wilt ook niet in een 'ballenbak' van sinaasappels zitten.

Geuren van vroeger blijven lang in het geheugen zitten bij mensen met dementie. Rooklucht kan voor jou misschien verschrikkelijk zijn, maar voor een bewoner met de ziekte dementie een huiselijk gevoel geven. Ze komen tenslotte uit een tijd toen nog gewoon overal gerookt werd. Het schillen van een mandarijn geeft ook zo'n fijn, warm en gezond gevoel vind ik. Ik hoor het mijn moeder nog zeggen 'kind, je kunt beter een mandarijntje nemen dan een snoepje'. Het brengt me terug naar de tijd van toen. 

Er zijn ook bewoners die minder goed ruiken of kunnen de eerst zo ontspannende geur door cognitieve beperkingen niet meer goed plaatsen. 

Wanneer men ouder wordt gaat de functie van de zintuigen langzaam achteruit.

Het feit dat geursignalen niet bewust kunnen worden waargenomen, dus wanneer mensen met de ziekte dementie de geur niet als zodanig kunnen ervaren, is op zichzelf geen reden om aromatische interventies aan te bieden, al is het vaak een gemis dat de prettige sensatie van de geur niet aanwezig is. De opname van essentiële door de slijmvliezen (inhaleren) en door de huid verloopt vaak heel effectief. Maar ook kan inwrijven, massage of een warm bad/voetbad ook een verbetering van het welzijn worden bereikt. Hier zal ik later ook een blog over schrijven.

Eerst wil ik jullie graag vertellen hoe je omgaat met verdampen van etherische oliën in een verpleeghuis.

Hoe pak je dit nu het beste aan?

In de ouderenzorg wordt tegenwoordig vaak zomaar wat verdampt. Belangrijk is dat je weet wat je doet. Wat is de situatie nu, wat is het probleem? Welke klacht is er? Wat zou de onderliggende oorzaak kunnen zijn? Is er sprake van angst, verdriet, spanningen, verwardheid, misselijkheid, verkoudheid of pijn? Luister naar de emotie achter een verhaal die de bewoner met de ziekte dementie vertelt. Kijk ook naar de mimiek (gezichtsuitdrukking).

'ik moet naar huis, ik moet naar mijn kinderen, ik kan hier niet blijven'. Het gaat hier dan vaak over een gevoel van onveiligheid, onbekendheid, angst of onzekerheid.  

Ga informatie verzamelen over welke geuren als prettig worden ervaren bij diegene waarbij je het gaat inzetten. Je hebt te maken met verschillende ziektebeelden waarbij je niet alle etherische oliën zomaar kunt gebruiken. Bij epilepsie dien je zeer voorzichtig te zijn met bijvoorbeeld Eucalyptus of pepermunt. De reden daarvoor is dat deze oliën ondermeer stoffen bevatten die bewoners waarvan het centraal zenuwstelsel snel overprikkeld raakt zoals bijvoorbeeld bij epilepsie tot insulten (zouden) kunnen leiden. Zo ook bij bewoners met luchtwegproblemen. Sommige bewoners kunnen bij hoge dosis eerder benauwd raken dan vrijer te kunnen ademhalen.

Je dient rekening te houden met geurassociaties van bewoners. Denk bijvoorbeeld aan wierook die herinneringen kunnen oproepen uit het verleden. Lees het dossier in en vraag desnoods aan familie. Ga ook informatie opzoeken over welke medicijnen iemand gebruikt. Er zijn etherische oliën die niet mogen gebruikt worden, daar het de werking van de medicijnen kan beïnvloeden. 

In een grote woonkamer waar veel bewoners samen vertoeven, is het moeilijk om na te gaan welke etherische oliën je wilt gaan verdampen. Kies liever voor citrusoliën zoals mandarijn, citroen, sinaasappel of bergamot. Allen zijn vrolijke en zonnige oliën, die het humeur verbeteren en het hoofd helder maken. Zij stimuleren het korte termijngeheugen en zijn kalmerend voor mensen die last hebben van bijvoorbeeld nachtmerries. De citrusachtigen helpen ook het immuunsysteem. Doseer laag en subtiel en combineer de olie met een andere olie. De etherische olie grove den is een verfrissende, activerende olie, speciaal geschikt voor zeer verwarde mensen. Het verhoogt de zuurstofopname in het bloed en stimuleert de doorbloeding van de hersenen. Bovendien werkt grove den goed bij mensen bij luchtwegklachten. Maar wees voorzichtig in dosering bij astma en droge hoest. 

Lavendel is de bekendste essentiële olie. Vele ouderen zullen de geur herkennen, omdat vroeger al met lavendelzakjes in de linnenkast werd gewerkt ter verfrissing maar ook om motten tegen te gaan. Lavendel werkt rustgevend en kalmerend. 

Vaak kan tijdens een activiteit of om een bepaalde sfeer te creëren op korte termijn (15-20 minuten) de verdamper aangezet worden. Continue verdampen is vooral belangrijk in ruimtes waar het behouden van een bepaalde ambiance belangrijk is. Denk aan frisheid in een omgeving of een zonnige kalmerende sfeer waar gemakkelijk onrust en angst heersen. Ga je op de (slaap) kamer van de bewoner zelf verdampen, dan kun je het persoonlijker maken. 'Welke geur vindt de bewoner het prettigst en waar ligt de behoefte of wat is het doel? Wil je jouw bewoner laten ontspannen of wil je juist activeren. Ook zou je gebruik kunnen maken van een geursteentje, wanneer het niet veilig is om een diffuser te gebruiken. Denk bijvoorbeeld aan bewoners die het fijn vinden om alles aan te raken, maar niet meer weten wát ze aanraken met eventuele gevolgen. Ik zie ze al lopen, hahaha. 'Wat een mooie lamp zeg'. 

'Wat een mooie lamp zeg'

Het is belangrijk om regelmatig te evalueren of degene(n) in de ruimte nog comfortabel zijn en of je doel langzaam bereikt wordt. Kijk naar de houding, is iemand gespannen of ontspannen? Is er bij jouw bewoner meer beweeglijkheid/onrust te zien of net minder beweeglijkheid en meer rust. Maar ook kun je je de mimiek observeren, eventuele verbale en/of non verbale uitingen. Eventueel stel je je doel bij.

Geuren en zorgverleners

Zorgverleners kunnen geuren ook voor zichzelf of team benutten, om een frisse wind door de verpleegafdeling te laten waaien. Het werken wordt prettiger wanneer ruimten weer fris ruiken en je je er kunt ontspannen tijdens een drukke of impactvolle dienst. Tijdens de nachtdienst of op andere momenten die veel van je concentratie eisen kunnen essentiële oliën je helpen om juist alert te blijven. Zo kunnen zorgverleners een inhaler gebruiken om helder te blijven in de nacht. Zelfzorg is belangrijk voor iedereen die in de zorg werkt. Fijn zijn ook geurende voetbaden, die helpen om de gebeurtenissen van de dag (of nacht) van je af te laten glijden en te ontspannen. 

Toepassingen door middel van verdampen

Bij aanschaf van een diffuser dien je erop te letten dat deze van medicinaal plastic (pp5) is gemaakt. Etherische oliën zijn namelijk zeer krachtig en kunnen 'gewoon' plastic aantasten.

Een aromaverdamper dien je bij dagelijks gebruik 1 keer in de 2 weken schoon te maken. Doe een laagje natuurazijn in de diffuser en verdamp dit een uurtje. Daarna goed uitspoelen en droogmaken. Het trilplaatje dien je met alcohol schoon te maken.

- Aromapatch of inhaler

Bij inhalatie, ofwel directe inhalatie worden etherische oliën opgenomen via het neus- of longslijmvlies en door hun kleine omvang de bloed-hersenbarrière kunnen passeren. Onze slijmvliezen reageren misschien wel het best op het aanbod van essentiële oliën via inhalatie. Onderzoek wijst dat uit. Zo zijn inhalaties goed te gebruiken bij alle slijmvies- en luchtwegaandoeningen, maar natuurlijk ook om reacties van het zenuwstelsel op geuren mee te bewerkstelligen. Denk hierbij aan stress, slapeloosheid en onrust om enkele te benoemen.

Aromapatch

De aromapatch is speciaal ontwikkeld voor bewoners die het hanteren van een inhalator lastig vinden of onmogelijk is. Bijvoorbeeld bij vermoeidheid, verminderd bewustzijn of verminderd cognitief functioneren. Ook wanneer verdamping in de ruimte niet mogelijk is, is de aromapatch een uitkomst. De aromapatch wordt als een pleister op de huid van de borstkas aangebracht. Na het afnemen van de beschermfolie en het ingeven van 2-5 druppels van de gewenste etherische olie(n) geeft de patch urenlang de gewenste geur af die via inhalatie wordt opgenomen. Een speciaal membraan beschermt de huid.

De aromapatch werkt urenlang, afhankelijk van de gekozen geur(en) en biedt daardoor de bewoner op zeer gebruiksvriendelijke manier urenlang optimaal welbevinden. Eventueel kan er bij gedruppeld worden.

Omdat de aromapatch vrij prijzig is, kwam ik op het idee om een 'vergeet me nietje' te haken. In het bolletje zit een stukje vilt waarop de olie gedruppeld kan worden. Je zou zelfs het bloemetje boven het bed kunnen hangen wanneer de bewoner niet wenst aangeraakt te worden.

Ik zal jullie enkele voorbeelden geven wat je zoal kunt toepassen. Nogmaals ga altijd eerst op onderzoek uit. Welke geur wordt niet als prettig ervaren? Als je net wel de werking hiervan wilt, laat deze olie dan niet overheersen. Gebruik dan minder druppels en gebruik daarnaast nog een citrusolie. Doseer over het algemeen niet te hoog. Dit kan namelijk onrust, agitatie of hoofdpijn opleveren. Begin laag met doseren, dan kun je altijd nog eventueel opbouwen als dat nodig zou zijn.

!!Naast etherische oliën bestaan er ook geuroliën. Deze zijn synthetisch en kunnen daardoor niet het gewenste effect hebben.

Geurolie wordt ook wel parfumolie genoemd en bevat in de meeste gevallen synthetische of chemische bestanddelen Ik adviseer: gebruik échte etherische/essentiële oliën. Deze oliën zijn zeer geconcentreerd en je hebt er dus maar weinig druppels van nodig voor een gewenst effect.

Overleg nog liever met een aromatherapeut. Veiligheid en comfort staat altijd voorop!